Oyun yoluyla çocukların kendilerini ifade etmelerini sağlayabilir ve onların iç dünyasını keşfedebilirsiniz. Nasıl mı? Oyun terapisi yoluyla. Peki, oyun terapisi nedir, oyun terapisi nasıl yapılır?
“Oyuncaklar, çocuğun kelimeleri; oyunu ise ne anlatmak istediğidir” Haim Ginott
Oyun Terapisi Nedir?
Bir yetişkin kendini farklı iletişim kanalları, farklı kelimeler hatta farklı diller kullanarak ifade edebilir ve sorunlarını aşmak için çözüme kolaylıkla ulaşabilir. Çocuklar için kendini ifade etmek demek oyunu ve oyuncakları kullanarak bir dünya oluşturmak demektir. Yani, bir çocuktan kendisini kelimelerle anlatmasını beklemek doğru değildir. Oyun terapisi de bu gerçekten doğmuştur.
Bir çocuğun hayatında en kritik unsur eğlencedir. Eğlence yoksa çocuk sıkılma eğilimi gösterir. Bu nedenle yetişkin için kullanılan bir terapi yöntemi çocuk için kullanılamaz. Dolayısıyla çocuk ruh sağlığı alanında oyun terapisinin önemi tartışılamaz.
Oyun için alanında uzman kişiler tarafından yapılmış pek çok farklı tanım vardır. Bu tanımların ortak noktası aslında oyunun terapötik güce sahip olduğudur. Bu bağlamda oyun terapisi nedir sorusunu, oyunun terapötik gücünden yararlanılan bir etkinlik olarak ifade edebiliriz.
Oyun terapisinin evde uygulanan oyunlardan farklı yönü terapinin alanında uzman bir terapist tarafından uygulanmasıdır. Oyun terapistleri, çocukların oyun oynarken kullandığı oyuncakların anlamı ve hareketlerin karşılığı konusunda bilgi sahibidir. Terapistler çocuk oyunda hangi davranışı sergiliyorsa o davranışın kaynağını çözme yetisine sahiptir. Aynı zamanda çocuğu kendini doğru şekilde ifade edebilmeye teşvik eder.
Oyun terapisi kaka tutma, alt ıslatma, tıbbi nedene bağlı olmayan sağlık sorunları gibi fiziksel göstergesi olan sorunların yanı sıra çocuğun sessizlikle tepkisini gösterdiği sorunlar için de uygulanır. Oyun terapisi uygulanan çocuklar;
- Evlat edinilmiş,
- Sevdiği birinin ölümüne veya hastalandığına şahit olmuş,
- Aile içi şiddet görmüş,
- Kronik hastalğı olan,
- Ebeveynleri boşanmış,
- Öfke kontrol bozukluğu olan,
- Özgüvensiz,
- Aşırı utangaç,
- Dikkat eksikliği sorunu olan,
- Yeme bozukluğu olan,
- Takıntılı cinsel davranışlar sergileyen,
- Kardeş kıskançlığı yaşayan,
- Ağlama nöbetleri geçiren veya sürekli kabus gören,
- Tırnak yeme gibi takıntılı davranışlar sergileyen,
- Cinsiyetinden hoşnut olmayan,
- Duygusal, fiziksel veya cinsel tacize uğramış,
- Öğrenme güçlüğü veya uyum sorunları olan çocuklardır.
Oyun Terapisi Çeşitleri
Yazımızın bu aşamasına kadar belirttiğimiz üzere oyun terapi olarak kullanılan değerli bir araçtır. Bu aracın kullanılma yöntemleri tıpkı yetişkinlere farklı terapi yöntemleri uygulanması gibi değişkenlik gösterebilir. Oyun terapisi çeşitleri şunlardır:
Filial Terapi
Latince kökenli filial sözcüğü Türkçede evlat anlamına gelir. Öyle ki bu terapi yöntemi ebeveyn çocuk terapisi olarak da adlandırılır. Psikoeğitimsel yaklaşımla geliştirilmiş bir yöntem olan filial terapi, duygusal ve gelişimsel bozukluğu olan çocuklara uygulanır. Terapi sürecine aile de dahildir ve ‘hasta’ sadece çocuk değildir.
Deneyimsel Oyun Terapisi (DOT)
Oyun terapi türleri arasında en çok kullanılan terapi türü deneyimsel oyun terapisidir. Bu terapi türüne göre çocuklar yaşadıkları dünyayı deneyimsel olarak algılar; duygular üzerinde düşünmeyip duyguları deneyimlemeyi tercih eder. Deneyimsel oyun terapisi; kaygı bozukluğu, aile ve sosyal kaynaklı sorunlar yaşayan çocuklar için uygulanır.
Kum Tepsisi Terapisi
Kum terapisi aslında ergenlerde ve yetişkinlerde de kullanılan bir terapi yöntemidir. Daha çok çocuk ruh sağlığı alanında kullanılan bu yöntem sözel bir terapi yöntemi değildir. Kinetik kum, kum tepsisi ve minyatür oyuncaklar kullanarak çocukların kendilerini ifade etmeleri için ortam hazırlayan bir terapi türüdür. Kum terapisinde terapist aktif olarak sürece dahildir.
Bilişsel Davranışçı Oyun Terapisi
Yetişkinlere en sık uygulanan psikoterapi yöntemi olan bilişsel davranışçı terapi oyun terapisine de uyarlanmıştır. Terapinin amacı olumsuz duygulara ve davranışlara sebebiyet veren olumsuz düşünme biçimini değiştirmektir.
Çocuk Merkezli Oyun Terapisi
Yönlendirmesiz oyun terapi türü olması nedeniyle çocuk merkezli ifadesiyle birlikte anılan bu terapi türünde odak noktasında çocuğun duyguları vardır. Terapi çocuğun olumsuz duygu ve davranışlarını değiştirmek için gereken gücün aslında çocuğun içsel kaynakları olduğu düşüncesine dayanır. Genellikle otizm spektrum bozukluğu veya zihinsel engelli çocuklar için başvurulur.
Gelişimsel Oyun Terapisi
Yönlendirmeli oyun terapisi türü olan gelişimsel oyun terapisi çocukların iyileşmesinde dokunmanın etkili olduğu düşüncesine dayanır. Gelişimsel temas terapisi olarak da bilinir. Terapide oyuncakların yerini dokunma oyunları alır. Bu terapi türü özellikle gelişimsel bozuklukları olan çocuklarda ve bağlanma sorunu olan çocuklarda uygulanır.
Oyun Terapisi Nasıl Yapılır?
Oyun terapisi süreci terapistin ebeveyn veya çocukla konuşmasıyla başlar. Çocuğun yaşadığı sorun terapinin nasıl ilerleyeceğini belirler. Oyun terapisinin yönlendirmeli ve yönlendirmesiz türleri üzerinde karar verildikten sonra oyun terapisi malzemeleri çocuğa verilir. Çocuğun oyun oynaması sağlanır.
Oyun terapisinin başlangıcında şu kural çocuğa öğretilir: Kendine, terapiste veya oyuuncaklara zarar veremezsin. Ardından terapist çocuğun oynadığı oyun üzerinden çocukla bağ kurar. Terapist çocukla kurduğu bağ ile birlikte şu mesajları verir:
- Sen yalnız değilsin, ben yanındayım
- Ben seni anlıyorum.
- Ben sana değer veriyorum.
- Seni olduğun gibi kabul ediyorum.
Oyun Terapisi Oyuncakları
Oyun terapistinde terapist çocukla terapötik bağ kurmak için oyunu ve oyuncakları kullanılır. Oyun terapisi için kullanılabilecek pek çok oyuncak vardır. Hangi oyuncağın kullanılacağı çocuğun durumuna göre belirlenir. Aile, bakım ve şefkat temalı oyuncaklar kullanılabileceği gibi yaratıcılığı ve duygusal ifadeyi sağlayan oyuncaklar da kullanılabilir. Oyun terapisi oyuncakları şunlardır:
- Bebek evi
- Bebek bakım oyuncakları
- Farklı mesleklere ait minyatür figürler
- Oyun terapisi kumu ve kum terapisi tepsisi
- Kil
- Parmak boyası
- Kukla
- Çocuk aktivite masası ve sandalyesi
- İnsan, ev, hayvan ve nesne resimleri
- Temizlik eşyaları
- Taşıt oyuncakları
- Dart silahı
- Kelepçe
- Plastik tabak ve bardak
- Koli bandı
- Keskin olmayan makas
- Dondurma çubukları
Oyun Terapisi Hakkında En Çok Merak Edilenler
Oyun Terapisi Kaç Yaş Aralığına Uygulanır?
Oyun terapisi 2-11 yaş aralığındaki çocuklara uygulanır. 11 yaşın üstündeki çocuklarda uygulanabilmesi de mümkündür. Oyun terapisi için uygun yaşı oyun terapisinin türü de belirler. Filial terapi ve bilişsel davranışçı oyun terapisi 3-10 yaş aralığındaki çocuklara uygulanırken; deneyimsel oyun terapisi 2 yaşa da uygulanabilir.
Oyun Terapi Odası Nasıl Olmalı?
Oyun terapisi yapılacak odanın konumundan aydınlatmasına tüm detayları çocuk üzerinde olumlu veya olumsuz etki oluşturabilir. Bir oyun terapi odasında her şeyden önce dayanıklı, kolay temizlenebilir ve güvenli oyuncakların bulunması gererekir. Oyun terapi genel olarak şu özelliklere sahip olmalıdır:
- Doğru aydınlatılmış
- İyi bir yalıtım yapılmış
- Devrilmeye karşı dayanıklı, köşe koruyucu silikon ile güvenli hale getirilmiş dolaplar ile dekore edilmiş
- Açık elektrik alanı veya kablo bulunmayan
Oyun Terapisi Kaç Seans Sürer?
Oyun terapisi çocukların eline aldığı her oyuncağın bir anlam ifade ettiği bir süreç olarak algılanmamalıdır. Oyun terapisinde yalnızca terapötik bağ kurulması bile 1 veya 4 seans sürebilir. Seans süreci; çocuğun istek ve ihtiyaçlarına, yaşadığı travmanın boyutuna, gelişim dönemine, gelişim yaşı ile biyolojik yaşı arasındaki farka, benlik algısına ve travmanın halen devam edip etmediğine göre değişkenlik gösterebilir. Seansın etkilerinin anlaşılması için en az 10 seans uygulamak gerekebilir. Seanslara ara vermek sürecin verimli sonuçlanmasına engel olabilir.
Özetle;
Oyun terapisi nasıl yapılır öğrenmek isteyenler için oyun terapisi hakkında merak edilen konulara değindik. Oyun terapisi nedir sorusunun yanıtı gösteriyor ki oyun, çocuklar için eğlenceli vakit geçirme aracının ötesinde anlama sahiptir. Nitekim oyun terapisi, bu tartışılamaz gerçeğin ortaya çıkardığı bir terapi yöntemidir. Siz de çocuğunu anlamak isteyen bir anne baba olarak evde oyun terapisi uygulayabilirsiniz. Elbette öncesinde oyun terapisi uygulayıcı eğitimi almanız gerekir.
