Kamu ve özel sektör dahilinde hesaplanan iş süreci kavramlarından biri de norm kadrodur. Özellikle kavram, son yıllarda YÖK ve MEB aracılığıyla tekrar araştırılmaya başlandı. Biz de işletmelerde uygulanan ve kamu kurumlarında da söz edinen norm kadro nedir sorusunu yanıtlayacağız.
Norm Kadro Ne Demek?
Kamu kurum ve kuruluşlarının norm kadro uygulamasına geçmeden önce norm kadronun anlam karşılığına bir göz atalım. Kavram, iş verimliliğini olumlu yönde etkilemek amacıyla mühendis olan Frederick Winslow Taylor ortaya atılmıştır. Buna göre birbirini etkileyen verimlilik ve iş gücü-niteliğe planlamasına ihtiyaç vardır. Bu da norm kadro hesaplamasının ilk çalışmalarının yapılmasına vesile olur. Norm kadro hesaplaması kısaca kadro yapılandırılması kapsamında personellerin sayısını, niteliğini, unvan ve derecelerini önceden belirlemektir.
Norm kadronun uygulanma amacı, iş niteliklerinin ve personel sayısının belirlenmesini sağlamaktır. Böylece gereksiz görülebilecek bir işletme içi istihdam da önlenmiş olur. Norm fazlası olarak ifade edilen kavram da tam olarak budur. Gerekli planlamalar ve hesaplamalar yapılmadan alınan her bir personel ve iş gücü planlaması norm fazlalığını ifade eder. Peki norm kadro yapılanması kamu kurumları için neyi ifade eder ve nasıl işler?
Kamu kurumları iş planlaması dahilinde kendi kadro yapılandırmalarını düzenlerler. Ülkemizde YÖK ve MEB, norm kadro açığını kapatmak ve iş verimliliği yükseltmek amacıyla birtakım farklı düzenlemeler yaparlar.
Örneğin, YÖK devlet üniversitelerinin öğretim elemanı istihdamı için norm kadroyu 2/3’ten, 3/4’e çıkardı. Yani norm kadronun azaltılabildiği gibi artırabilir olduğunu da göstermiş oldu. Ayrıca YÖK, 4 yıl mesleki tecrübesi olan lisans mezunlarına da meslek yüksekokullarında uygulamalı ders verme imkânı tanıdı. YÖK, tüm bu değişiklikleri Devlet Yükseköğretim Kurumlarında Öğretim Elemanı Norm Kadrolarının Belirlenmesine ve Kullanılmasına İlişkin Yönetmelik gereğince yapabilir. İlgili yönetmelikte norm kadro ve norm dışı kadro şöyle ifade edilir:
Norm Kadro: “Yükseköğretim kurumlarında bir bölüm, anabilim/anasanat dalı ya da programda eğitim, öğretim, araştırma ve diğer hizmetlerin sürdürülebilmesi için bu Yönetmelik çerçevesinde sayısı belirlenen öğretim elemanı kadrosu. ”
Norm Dışı Kadro: “Yönetmelik çerçevesinde belirlenen norm kadro sayısı dışında kalan ve ilgili yükseköğretim kurumunun ihtiyacı olduğunu gerekçeli olarak belirttiği öğretim elemanı kadrosu.”
YÖK’ün yukarıdaki tanımları doğrultusunda yükseköğretim kurumları, asgari kadro sayısının yarısı kadar norm kadro planlaması hazırlayabilir. Ayrıca fakülte veya bölüme öğrenci alan lisans bölümlerindeki toplam öğretim üyesi sayısı, belirlenen asgari öğretim üyesi kadrosundan az olamaz. Bunun için de asgari kadro sayısına ek olarak norm kadro düzenlemeleri yapılabilir. YÖK’ün de 2022 yılında yaptığı norm kadro düzenlemeleri şu şekildedir:
- Norm kadro, ilgili birim ve üniversite yönetim kurulunun görüşü dahilinde rektör tarafından yapılandırılabilecek.
- Cumhurbaşkanı kararı dahilinde her yıl yükseköğretim kurumu için belirlenen atama izin sayılarının ilgili birimlere dağılımı, rektör tarafından yapılabilecek.
- Norm kadronun sayısı, ilgili ana bilim, sanat dalı ve bölüm kurulunun fakülte ve üniversite yönetim kurulunun görüşü doğrultusunda rektör tarafından bölüm ya da fakülte düzeyinde iki katına kadar çıkarılabilecek.
- Norm kadro sayısının belirlenmesi ile ilgili özellikli ve uygulamalı alanlardaki öğretim görevlisi kadro talebi de yine ana bilim, sanat dalı ve bölüm kurulunun ilgili birim ve üniversite yönetim kurulunun görüşü alınarak rektöre iletilecek. Rektör ise verilen kararı Yükseköğretim Kuruluna iletmiş olacak.
- Araştırma görevlisi kadroları ise 2 sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkındaki Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 6 maddesi üçüncü fıkrası hükümlerine göre ana bilim dallarına tahsis edilecek.
- Lisans mezunları, en az 4 yıl mesleki deneyime sahip olmaları durumunda merkezi sınav muafiyeti tanınarak meslek yüksekokulları dahilinde YÖK tarafından belirlenen uzmanlık alanlarında uygulamalı ders vererek öğretim görevlisi olabilecekler.
YÖK dışında norm kadro uygulaması ile anılan bir başka kurum ise MEB’tir. Şimdi öğretmenlikte söz konusu olan norm kadro hesaplamasına bir göz atalım.
Öğretmenlikte Norm Kadro Nasıl Uygulanır?
Milli Eğitim Bakanlığı, ilgili yönetmelik gereğince eğitim kurumlarında yer alacak öğretmenler ilgili birtakım düzenlemeler yapar. İlgili yönetmelik, Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Eğitim Kurumları Yönetici ve Öğretmenlerin Norm Kadrolarına İlişkin Yönetmelik adıyla bilinir. Kısaca öğretmen norm kadro yönetmeliği olan düzenlemeye göre norm kadro şöyle karşılık bulur:
- “Milli Eğitim Bakanlığına bağlı her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında bulunması gereken yönetici ve öğretmen sayısını.”
Buradan da anlaşılacağı üzere norm kadrolar, eğitim kurumlarında bulunan yönetici ve öğretmenlerin niceliği ile ilgilidir.
YÖK gibi Milli Eğitim Bakanlığı da öğretmen norm kadrosu ile ilgili birtakım değişikliklere gitti. Buna göre 2022 yılı itibariyle öğretmen norm kadrosunda aşağıdaki değişiklikler uygulanabilecek:
- Bir eğitim kurumunda müdür yardımcısı norm kadro sayısı, öğrenci sayısına bağlı olarak belirlenir. Eğitim kurumunun öğrenci sayısının 1500’i geçmesi durumunda müdür yardımcısı norm sayısı 7 olabilir.
- Köylerde ve kırsal kesimlerde öğrenci sayısının en az 5 olması durumunda, her sınıf için bir okul öncesi öğretmeni kadrosu verilecek.
- Köylerde açılan ilkokullarda eğer öğrenci varsa öğrenci sayısına bakılmadan 1 sınıf öğretmeni kadrosu verilebilecek.
- BİLSEM’lerde açılan anaokullarına müdür norm kadrosu verilmeyecek.
- Mesleki ve teknik eğitim kurumlarındaki iş kazası ve meslek hastalıklarına karşı sigortalanan öğrencilerin sigorta primleri zamanında yapılacak.
- Öğrenci sayısı en az 500 olan meslek ve teknik eğitim kurumlarına ilave müdür yardımcısı kadrosu verilebilecek.
- Her 500 çırağı-öğrencisi bulunan meslek ve teknik eğitim kurumları için de ilave rehberlik alan öğretmeni kadrosu açılacak.
Bu yıl itibariyle öğretmenlik norm kadrosuna yönelik yapılan değişiklikler bu şekildedir. Bir de norm kadro kapsamında konuşulan norm kadro dışılığı kavramı vardır.
Norm Dışı Kadro Ne Demektir?
YÖK’ün ve MEB’in norm kadro yönetmeliğinde belirtilen kavramlardan biri de norm dışı kadrodur. Norm dışı kadro, norm kadrolarının yeterli olmadığı durumlarda uygulanan bir kadro düzenlemesidir. Buna göre norm kadro sayısının yeterli olmadığı ve ilgili kurum dahilinde personel ihtiyacının da olması hâlinde norm dışı sistem uygulanır. Devlet Yükseköğretim Kurumlarında Öğretim Elemanı Norm Kadrolarının Belirlenmesi ve Kullanılmasına İlişkin Yönetmeliğin norm kadro belirlenmesi başlıklı 4’üncü maddesinin 3’üncü fıkrasında bu uygulama şöyle ele alınıyor:
“Yükseköğretim kurumlarında norm kadroların yeterli olmaması halinde norm dışı kadro talepleri, ilgili anabilim/anasanat dalı ve bölüm kurulunun görüşü, ilgili birim ve üniversite yönetim kurulunun gerekçeli kararı ile Yükseköğretim Kuruluna iletilir. Bu talep, öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı, ileri düzey araştırma ve geliştirme faaliyetleri, doktora ve dengi programlarından mezun sayısı, üniversitenin eğitim ve öğretim dışında yürüttüğü hizmetler dikkate alınarak Yükseköğretim Kurulu tarafından karara bağlanır.”
Buna göre norm kadro açığını belirlemek için öncelikle bölüm kurulunun görüşü alınır. Daha sonra ise ilgili fakülte veya enstitünün gerekçeli kararı beklenir. Son olarak karar verici YÖK tarafından norm dışı kadro verilmesi kararlaştırılır.
Özel sektörde insan kaynakları tarafından, kamuda da ilgili kurumlar tarafından yapılan norm kadro düzenlemesini aktardık. Eğitim ve iş dünyasına dair merak ettiklerinizi öğrenmek için blog sayfamızı takibe alabilirsiniz.
