Arıların kökeninin yaklaşık 30 milyon yıl önceye dayandığını biliyor muydunuz? Peki, en verimli arı ırkının hangisi olduğunu? Arı ırkları ve özellikleri konusuna değinerek arıcılığa yeni başlayanlar için merak konusu olan en verimli arı ırkı hangisidir sorusunu yanıtladık.
Türkiye bereketli topraklara sahip olan, 22 arı ırkına ev sahipliği yapan bir ülkedir. Nitekim ülkemiz kovan sayısı bakımından dünyada ikinci, bal üretiminde üçüncüdür. Arıcılık faaliyetinin gerçekleşmesini sağlayan her bir arı ırkı farklı özelliklere sahiptir.
Kaç Çeşit Arı Vardır?
Bal arıları, zar kanatlı böcekler sınıfının Apis cinsinden bir böcek türüdür. Apis cinsi altında bilinen 11 tür vardır. İlk arı fosilinin 30 milyon yıl önceye ait olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda arıların evrim geçirip farklılaşması şaşırtıcı değildir. İklim koşulları ve bitki florası nedeniyle arı ırkları morfolojik özelliklerin yanı sıra şu özellikler bakımından farklılık gösterir:
- Bal arısı hastalıkları ve mum güvesi gibi karşısında hassasiyet
- Kovanların yerini bulma yeteneği
- Yağmacılık eğilimi
- Propolis kullanımı
- Değişik çevre koşullarına uyum
- Petekte sakinlik
- Dil uzunluğuna göre nektar toplama yeteneği
- Arı sütü üretimine uygunluk
- Çoğalma kabiliyeti
- Sokma eğilimi
- Kışlama yeteneği
Bölgelere Göre Arı Irkları ve Özellikleri
Ekosistemimizin değerli bir parçası olan bal arılarının pek çok farklı alt türe sahip olduğuna değinmiştik. Bölgelere göre arı ırkları şunlardır:
- Batı (Avrupa) arı ırkları: Karniyol ırkı, İtalyan arısı, esmer arı
- Afrika arı ırkları: Tellian arısı, Mısır arısı, Cape arısı, Afrika arısı
- Geçiş bölgesindeki yöresel ekotipler: Kıbrıs arısı, Suriye arısı, Makedonya arısı, Karpat arısı
Türkiye’deki Arı Irkları
Türkiye, arı çeşitliğinin fazla olduğu bir ülkedir. Ana arı yetiştiriciliği Kafkas ırkına dayalıdır. Kafkas arısının geçiş formu olan Anadolu arısı da yaygındır. Türkiye’de yaygın olan arı ırkları ve özellikleri şunlardır:
Kafkas Arısı
Kafkas arısı (apis mellifera caucasica) Doğu Anadolu’nun yaylalarında da bulunur. Karniyol ırkı ile benzer görünüme sahiptir. En uzun dilli arı ırkı Kafkas arı türüdür. Petek üzerinde sakin duran ve yüksek verimlilikte yavru üreten Kafkas arısı kışlama yeteneği düşük bir arıdır. Bu nedenle Nosema hastalığına hassasiyeti yüksektir. Yağmacılık eğiliminin yüksek olması ve oğul verme eğiliminin zayıf olması da Kafkas arısının olumsuz özellikleridir.
Karniyol Arısı
Karniyol arısı (apis mellifera carnica) ince yapılı koyu renklli bir arıdır. Uzun dilli olması sayesinde yonca gibi bitkilerden faydalanabilir. Değişik çevre koşullarına uyum sağlayabilen karniyol arı ırkı, çok az propolis kullanması sayesinde temiz ve beyaz petek yapar. Yağmacılığa eğiliminin düşük olması, yavru üretme kabiliyetinin yüksek olması da önemlidir. Karniyol ırkı, arı ırkları arasında en uysaldır. Kafkasya sınırlarının yanı sıra Doğu Anadolu yaylalarında da rastlanır.
Anadolu Arısı
Anadolu arısı (apis mellifera anatolia), küçük vücut yapısına ve kirli sarı renge sahiptir. Ticari kazancın yanı sıra ıslah çalışmalarında da kullanılır. Anadolu arı ırkı, Kafkas, Karniyol ve İtalyan arı ırklarına göre hırçın bir arı ırkıdır. Bununla birlikte zorlu koşullarda hayatta kalabilme, yüksek nektar toplama ve yön belirleme yeteneği, yüksek larva üretimi, düşük bal tüketimi gibi arıcılık için önemli özelliklere de sahiptir.
İtalyan Arısı
Türkiye’de özellikle de kovan sayısının en fazla olduğu ilimiz olan Muğla’da görülen İtalyan arısı, bal arısı hastalıkları ve arı zararlılarına karşı dayanıklıdır. Arı sütü üretimi için de kullanılan bir arı ırkıdır. Hızlı petek örme ve yavru büyütme yeteneği vardır. Uysal olması ve sokma eğiliminin düşük olması, arıcılıkta çok tercih edilmesini sağlamıştır.
Bu arı ırklarının yanı sıra Yığılca arısı gibi bölgesel arı çeşitleri ve belfast (buckfast) arısı gibi hibrid arı çeşitleri de vardır. Irk bakımından farklılıklar olsa da kalite beklentisi aynıdır. Kaliteli bir arı ırkının şu özelliklere sahip olması beklenir:
- Uysanlık, düşük sokma eğilimi
- Uzun dilli olması (daha çok nektar toplayabilme avantajı)
- Ana arının daha fazla yumurta bırakması
- Bal veriminin yüksek olması
- Uçuş mesafesinin fazla olması
- İklim şartlarına adapte olabilmesi
- Oğul eğiliminin olmaması
- Hastalıklara vearı zararlılarına karşı dirençli olması
| Arı Irklarının Üstün Özellikleri | ||||
| Kafkas arısı | Karniyol Arısı | Anadolu arısı | İtalyan arısı | |
| Bal verimi yüksek | Temiz ve beyaz petek üretimi | Arı sütü ve propolis üretiminde ideal | Üstün petek örme kabiliyeti | |
| Propolis toplama yeteneği yüksek | Değişik çevre koşullarına uyumlu | Yüksek kışlama yeteneği | Uysal, sokma eğilimi düşük | |
| Petek üzerinde sakin | Uysal | Zorlu koşullarda hayatta kalabilme | ||
| Yön belirleme |
Bal Verimi En Yüksek Arı Irkı Hangisidir?
Kaliteli bir arı ırkının bal veriminin yüksek olması beklenir. Karpat arısı ve Anadolu arısı bal verimliliği açısından arıcılıkta çok tercih edilir. Aslında bal üretimi ve kalite balın çeşidi doğrultusunda da farklılık gösterir. Örneğin, Karpat arısı uzun dilli bir arı olması nedeniyle kestane balında verimlidir.
Bal verimliliği üzerinde etkili olan unsurlardan biri de bölge seçimidir. Koloninin bulunduğu bölgeyi seçerken şunlara dikkat etmelisiniz:
- Yazın gölgelik, kışın güneşlik yer seçmek
- Arılığı işlek yollardan ve tarımsal ilaçlama yapılan yerlerden uzak tutmak
- Kovan yerleşimini bitki yoğunluğuna göre yapmak
Arı Verimliliğini Etkileyen Unsurlar Hakkında Merak Edilenler
Arı Bakımı Nasıl Yapılır?
Kovan başına verimin yüksek olması için arı bakımı kritik önem taşır. Kolonilerin sağlıklı gelişimi için arı ilkbahar bakımı, sonbahar arı bakımı, yaz bakımı ve arı kışlatma önem taşır. Tek bir dönemin atlanması bile sonucu olumsuz yönde etkiler. Arı bakımı her dönemde farklı işlemler yapılmasıyla gerçekleştirilir.
Arıcılık Faaliyetleri Nerede Yapılır?
Arıcılık faaliyetleri kovan varlığı bazında lider il konumundaki Muğla’da daha çok yapılır. Ne var ki Muğla bal üretiminde lider değildir. Bal üretiminde Ordu liderdir. Arıcılığın en çok yapıldığı bölgeler şu şekildedir:
- Erzurum – Kars yöresi
- Doğu Karadeniz Bölümü
- Hakkari yöresi
- Menteşe yöresi
- Güney Marmara Bölümü
Arıcılık Hangi İklimde Yapılır?
Arılılık Şubat ayının başında ve Mart ayının sonunda başlar. Hasat zamanı ise Eylül ayıdır. Arıcılık yapılacak bölgede rüzgar olmaması gerekir. Don olayı ve yağış, arıcılık faaliyetini ve verimliliği olumsuz etkiler. Arılık yerinin kışın güneş alan bir alanda, yazın ise gölgelik bir alanda olması önem taşır.
Özetle;
En verimli arı ırkı hangisidir merak edenler için; bal arısı çeşitleri arasında hangilerinin oğul verme eğilimleri veya hastalıklara direnç gibi özellikleriyle, bal verimi bakımından dikkat çektiğini açıkladık. En iyi arı ırkı olarak sıraladığımız arı cinsleri arasında hangilerinin bal veriminin yüksek olduğunu açıkladığımız bu yazımız, sıfırdan arıcılık yapmak için koloni oluşturmayı planlayan arıcılar için mini rehber niteliğindedir. Bilinçli arıcılık yapmak ve yüksek verim elde etmek üzere arılar ve arı türleri hakkında bilgi edinmek için arıcılık eğitimi almanız faydalı olacaktır.
