Evrensel bir niteliğe sahip değerler eğitimi, temel olarak bireyin kendisi ve yaşadığı toplum için benimseyebileceği düşünce ve davranışları kapsar. UNESCO tabanlı bir anlayış olan değerler eğitimi, evrensel olarak bireyi birey yapan temel konuları ele alır. Eğitim sisteminde de değerlerin eğitimi başlığı altında çocukların farkındalığını ve bireysel sorumluluklarını artıracak konulara yer verilir. Peki daha geniş bir tanım geliştirirsek değerler eğitimi nedir, değerleri eğitimi konuları nelerdir? Gelin içeriğimizde bu sorulara yanıtlar verelim.
Değerler Eğitiminde Hangi Değerler Var?
Değerlerin eğitimi, çocukları ve gençleri ilgilendiriyor gibi dursa da söz konusu değerler, bir toplumda görülmesi gereken temel insani konuları içerir. Bununla beraber küçük yaşlardan itibaren bu değerleri doğru öğrenmek, sağlıklı bir toplum inşasına da yardımcı olur.
Birleşmiş Milletler UNESCO teşkilatının belirlediği değerlerin eğitiminin de şu konu başlıkları yer alır:
- Barış
- Saygı
- Sevgi
- İş Birliği
- Bireysel Sorumluluk
- Özgürlük
- Dürüstlük
- Hoşgörü
- Birlik
- Alçakgönüllülük
Buradaki kavramlar, karakter eğitiminin de bir parçası olarak görülür. UNESCO’nun hazırladığı temel kavramlar hem çoğaltılabilir hem de daha geniş bir bakış açısıyla ele alınabilir. Örneğin, hoşgörü kavramı, yardımseverlik ile de yakından ilişkili olarak değer eğitiminin bir parçasıdır. Değerlerin eğitimindeki temel konular, çocukların ve gençlerin kişisel gelişimlerine katkı sunar. Yine kişisel açıdan kendini geliştiren bireyler, toplum için değer yaratmaya da yatkın olurlar. Tabii ki bu değer, kendini gerçekleştirerek toplumun da faydasına olacak işleri ve düşünceleri içerir.
Eğitimde değerlerin temsili, pek çok kavramla kendini gösterir. Yukarıdaki kavramları genişletirsek özsaygı, özgüven, dayanışma, empati ve genel olarak insan haklarına saygılı olmayı ele alabiliriz. Bir de ülkelerinin değerleri eğitimi anlayışı bağlamında ele aldıkları temel değerler tanımı vardır. Gelin şimdi Türkiye için değerlerin eğitiminin nasıl ele alındığına bakalım.
Değerler Eğitimi Konuları Nelerdir?
UNESCO’nun belirlediği temel insani değerlerden söz ettik. Bir de ülkemizde değerler eğitiminin ele alınış biçiminden bahsedelim. Türkiye’de değerler eğitimi, UNESCO’nun belirlediği kılavuzu uygun olarak uygulanmakla beraber bazı eklemelere de konu olmuştur. MEB’in değerler eğitimi yönergesi takip edildiğinde, bu eklemelerin milli ve manevi değerler ile tanımlandığı görülür.
Buna göre vatanseverlik, adil olma, sorumluluk sahibi olma, güzel ahlak, farklılıklara saygı ve doğaya saygı gibi eklemeler söz konusudur. Değerler eğitimi, evrensel birtakım insani konuları merkeze aldığı gibi farklı toplumların kültürel yapılarını da referans alabilir. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken bir nokta vardır.
Çocuk eğitimi açısından değerlerin korku ve baskı yoluyla verilmesine ek olarak bunu tek doğru olarak lanse etmek de oldukça yanlış bir uygulamadır. Kültürel değerler, dönem dönem farklı şekilde ele alındığı için çocuk eğitiminde bunun nasıl aktarılacağı bir tartışma konusudur. Aynı zamanda okul öncesi ve ilköğretim düzeyindeki çocukların algılayamayacağı kavramlara yoğunlaşmak da doğru olmayacaktır. Yine de baskı içermeden çocuklara bu konularda temel bilgilerin sunulması içinde yaşadıkları toplumu tanımaları açısından önem taşır.
Değerler Eğitimi Programı Nasıl Verilir?
İnsanı ve temel değerlerin eğitimi, göz ardı edilmemesi gereken bir konudur. Bununla beraber değerler gibi geniş bir kavramın suistimal edildiğine de sık rastlanır. Bu durumun nedeni ise evrensel değerler yanında, her toplumun kendine ait değer ağacının da olmasıdır. Ancak kültürel değerler, evrensel değerlerden ayrılarak algılamada farklılık taşır ve bu yüzden de suistimale açıktır. Böyle bir uygulama olduğunda yapılacak şey ise çocuk eğitimi ve çocuk psikolojisinin ele alınmasıdır.
Değerler eğitiminin temel amaçlarından biri çocuğun pozitif çağrışımlara sahip kavramları öğrenmesidir. Yapılacak uygulamada zorunlu olarak benimsetilmeye çalışılan kültürel değerler olursa çocuklar bunu tek gerçek gibi algılayabilirler. Bu da kendilerini ifade etmede kısıtlı davranış ve düşüncelere neden olur. Ayrıca demokratik toplum açısından da bu kabul edilir bir durum değildir. Peki değerler eğitimi programı, değer aktarımında nasıl bir yol izleyebilir?
Değerler eğitim programında dikkat edilmesi gerekenler arasında bu programı kimin hazırlayacağı vardır. Türkiye’de bu uygulamayı Milli Eğitim Bakanlığı ele alır. MEB’in uygulama yetkisine sahip olması doğruyken başka bir kurumun da değerler üzerinde eğitime yön vermesi yanlıştır. Siyasi niteliğe sahip konuların eğitimde vurgulanmaması, çocuk eğitimin nitelikli bir şekilde devam edebilmesi için elzemdir.
Ayrıca çoğunlukla okul öncesi ve ilköğretim kademesinde çocuklara eğitim verileceğinden pedagogların bu konudaki görüşü alınabilir. Değerlerin aktarılması sürecinde, birincil role sahip öğretmenlere ise değerlerin eğitimi konu başlığı altında eğitici eğitimi verilebilir. Bununla beraber eğitim konusu olarak değerlerin yalnızca okulların sorumluluğunda olduğunu da söyleyemeyiz. Eğitim, çok yönlü bir kavram olarak aileyi de içine alır. Yani değer aktarımında aile üyelerine de görev düşer. Yalnız yukarıda vurguladığımız gibi bunun baskı, şiddet veya yargılama yoluyla yapılmaması gerekir. Model alarak öğrenmenin farkında olan ebeveynler, olumlu kavramları da çocuklarına aktarmış olurlar. Ayrıca ebeveyn eğitimi adıyla okullarda değerlerin nasıl aktarılması gerektiğine dair seminerler de verilebilir.
Değerler Eğitiminin Faydaları
Değerlerin eğitimine geniş bir açıyla yaklaştığımıza göre şimdi de değerler eğitiminin faydalarını listeleyelim.
- Çocuğun kendisini ve çevresini tanımasına destek olur.
- Çocukların karakter gelişimi açısından kazanımlar yaratır.
- Çocukların özsaygı ve benlik inşalarında pozitif yansımalar görülür.
- Farklılıklara saygı ve farkındalık konularında bilinçlenmelerine önayak olur.
- Öğrencinin çok yönlü gelişimini destekler.
- Çocukların yaratıcı, soyut ve eleştirel düşünme becerilerini geliştirmelerinin yolunu açar.
- Çocuklar temel insan hakları prensiplerini öğrenmiş olurlar.
Değerler eğitiminin çocuk ve gençlerde kazanım yaratabilmesi için eğitimin aktarma şekline dikkat etmek gerekir. Temel insani konularda dahi birtakım çıkar gruplarına hizmet etmek ve çocukların bireyselliğe saldırmak doğru olmayacaktır. Kısacası değer eğitimi aktarımında, “çocuklara uygunluk” gözden kaçmaması gereken bir özelliktir.
Değerler eğitimi nedir, neden önemlidir başlığından hareketler benimsenmesi gereken insani değerleri konu edindik. Özellikle okul öncesi dönemde söz konusu değerlerin öğretilmesi, bireyden topluma uzanan bir iyi olma hâlini de destekleyecektir.
