Üniversiteye hazırlanan veya herhangi bir üniversite ile ilişiği bulunan herkes doktora kavramıyla tanışır. Çoğunluk, doktora programı ve sahip olunan unvan konusunda genelgeçer bilgiye sahiptir. Bu yazımızda doktora nedir nasıl yapılır, doktora kaç yıl gibi konular hakkında mini rehber oluşturduk.
Doktora Ne Demek?
Doktora, Fransızca doctrat kelimesinden türeyen ve doktorluk rütbesi anlamına gelen kelimedir. Fransızca doctrat kelimesinin kaynağı ise geç Latince doctoratus kelimesidir ve üniversitelerde öğretmenlik yapma ruhsatı anlamına gelir. Dolayısıyla burada doktor ile kastedilen öğretmektir. Nitekim TDK, doktora kavramını şöyle tanımlamıştır: “Bir fakülteyi bitirdikten sonra belli bir bilim dalında en yükseköğrenimi aldığını geçirdiği özel sınavla ve verdiği eser ile gösteren kişilere verilen akademik unvan.”
Doktora nedir sorusu yanıtlanırken birçok kısaltma ile karşılaşmanız olasıdır. Birçok yerde, unvan olarak felsefe seviyesinde doktor anlamına gelen “doctor of philisopy” kelimelerinin baş harflerinden oluşan Ph.D. veya DPhil kısaltması kullanılır. Tüm mesleklerde doktora sonrasında verilen unvan aynı değildir. Doktora unvanları için kullanılan kısaltmaları ve anlamlarını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:
| Doktora unvan kısaltması | Anlamı |
| PhD -Doctor of Philosophy | Çeşitli alanlarda doktora programı |
| DBA- Doctor of Business Administration | İşletme doktorası |
| DEdPsy – Doctor in Educational Psychology | Eğitim psikolojisi doktorası |
| DClinPsy – Doctor in Clinical Psychology | Klinik psikoloji doktorası |
| DPsy – Doctor in Psychotherapy | Psikoterapi doktorası |
| EngD – Doctor in Engineering | Mühendislik doktorası |
| MD – Doctor of Medicine | Tıp doktorası |
Tablodan anlaşılacağı üzere birçok farklı doktora türü vardır. Dolayısıyla doktora yapmak nedir sorusunu genel bir ifade ile yanıtlayamayız. En sık kullanılan doktora türleri; bilim doktoru (DSc), felsefe doktoru (PhD) ve tıp doktorudur (MD). Her doktora programının odak noktası farklıdır.
Bütünleşik Doktora Nedir?
Doktora şartları söz konusu olduğunda, yaygın kanı doktora yapmak için yüksek lisans yapmanın zorunlu olduğu yönündedir. Bu nedenle doktora yapma şartları ile ilgili bir maddeleme yapmadan önce bütünleşik doktora kavramını mercek altına almalıyız. Çünkü bu doktora türünde yüksek lisans programını bitirmiş olma şartı aranmaz.
Bütünleşik doktora, hazırlık sınıfı dahil olmaksızın lisans programını bitiren kişilerin doktora yapmalarına olanak tanır. Katılım şartlarının üniversitelere göre değiştiği bütünleşik doktora programlarına katılmak için hazırlık sınıfı dahil olmaksızın lisans programını bitirmiş olmak gerekir. Bütünleşik doktoranın diğer gereklilikleri ise şu şekildedir:
- ALES (Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı) ve YDS’ye (Yabancı Dil Bilgisi Seviye Tespit Sınavı) katılmış olmak,
- Doktora başvurusu yapılan yarı yıl dönemine kadar alınan derslerin not ortalamasının 4 üzerinden 3,00 (100’lük sistemde 80) olması veya sınıfın genel not ortalamasına göre ilk 3’ün içinde olmak,
- Ana bilim tarafından yapılan ve hem adayı tanımayı hem de alandaki bilgisini ölçmeyi sağlayan mülakatı başarıyla geçmiş olmak.
Doktora Başvuru Şartları 2022
Doktora eğitimi almak ve doktora unvanına sahip olmanız için başvuru sürecini tamamlamanız gerekir. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği gereğince doktora için şartlar şöyledir:
- Tezli yüksek lisans diplomasına sahip olmak,
- 55 puandan az olmamak koşuluyla ALES puanı almış olmak,
- Yabancı dil sınavlarından (YDS ve YÖKDİL kabul edilir) en az 55 puan almış olmak. Alt taban puanı üniversitelere göre farklılık gösterir.
Doktora başvuru şartlarını incelediğimizde adayın başarı durumunun ne denli önemli olduğunu görüyoruz. Öyle ki bazı kurumlar onur belgesi ile mezun olunmuş olmasını şart koşar. Çoğunlukla yüksek lisans derecesi doktora yapmak için yeterlidir. Gelelim bu şartları yeterli bulmayan kurumların taleplerine.
Doktora kabul şartları alana göre farklılık gösterebilir. Psikoloji, beşerî veya fen bilimleri alanlarında adaya süpervizör hizmeti veren profesörün bulunması şartı aranabilir. Niyet (motivasyon) mektubu ve tavsiye mektubu da doktora başvurusu sırasında bazı üniversiteler tarafından istenebilir.
Niyet yazısı olarak da bilinen niyet mektubu, kişinin kendisini ve amacını tanıttığı bir belgedir. Bu belge ile kurumlar şu sorulara yanıt bulmuş olur:
- Araştırma konusu nedir?
- Aday kariyerini nasıl şekillendirmeyi hedefliyor?
- Adayın ilgi alanlar neler?
- Aday alana ilişkin nasıl çalışmalar yapmış?
- Adayın yazma becerisi nasıl?
Referans mektubu olarak da adlandırılan tavsiye mektubu, adayın akademik duruşunu anlatan bir belgedir. Referans mektubunun akademisyen dekan, bölüm başkanı ya da profesör gibi mevkideki kişilerce yazılmış olması adayın daha avantajlı olmasını sağlar. Referans mektubunda, öğrencinin azimli ve tutkulu olmasından bahsedilmesi; “öğrencinin ortalaması 3.90 ve benim dersimde de 100 almıştır” gibi ifadelerin bulunmaması gerekir.
Doktora şartlarının üniversiteler ve bölümler arasında farklılık gösterebildiğine değinmiştik. ODTU Enformatik Enstitüsü (URAP) tarafınca “en iyi” olarak nitelendirilen Hacettepe Üniversitesinin, sağlık bilimleri enstitüsü programlarına başvurmak isteyen doktora adaylarının sahip olmaları gerektiğini belirtiği şartlar şöyledir:
- En az 60 ALES puanına sahip olmak,
- TUS’tan alınmış temel tıp puanına veya ALES sayısal puanına sahip olmak,
- En az 70 yabancı dil puanına sahip olmak,
- En az C1 seviyesinde TÖMER (Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Araştırma Merkezi) sertifikasına sahip olmak (Uluslararası adaylar için),
- YÖK tarafından onaylanmış diploma denklik belgesine sahip olmak (Yabancı ülkede diploma almış T.C. uyruklu adaylar için).
Yurt dışında doktora yapmak için, diğer şartlara ek olarak yayımlanmış bir eserin veya makalenin olması gereklidir. Bazı üniversitelerin yeterlilik sınavı açması ve diplomaya ek olarak transkriptleri talep etmesi de mümkündür.
Doktora Nasıl Yapılır?
Yazımızın bu aşamasına kadar doktora nedir sorusunu kapsamlı biçimde ele aldık ve şartları sıraladık. Gelelim doktora nasıl yapılır sorusunun yanıtına. Doktora için kabul edildikten sonra doktora programı başlar. Sonraki süreçte güz ve bahar olmak üzere iki dönemde zorunlu ve seçmeli dersler alınır. Dersleri başarıyla tamamladıktan sonra doktora yeterlilik sınavı için katılım sağlamak gerekir.
Yeterlilik sınavı da şartlarda olduğu gibi tek tip bir prosedüre sahip değildir. Genel olarak amaç doktora derecesi almak için gerekli becerilerin ve bilginin ölçülmesidir. Yeterlilik sınavında jürinin, adayın toplam kredi miktarının üçte birini geçmemek koşuluyla ek dersler almasını talep etmesi mümkündür.
Sınavın başarıyla tamamlanmasının ardından tez dönemi başlar. Bu süreçte öncelikle tez önerisi sunulur. Tez dönemi boyunca tez izleme komitesine çalışmanın ilerleyişi hakkında bilgi verilir. Doktora çok önemli bir araştırma derecesidir. Kaynak araştırmasına ek olarak alana göre laboratuvarda deneyler ya da arazi çalışmaları yapmak önem taşır.
Tez savunma sınavı öncesinde ve tez savunma sınavı gününde yapılması gerekenler de üniversitelere göre farklılık gösterir. Tez çalışmasının nasıl yapıldığı konusunda ekstra öneriler almak faydalı olacaktır. Tez dönemini 12 yarıyıl sonuna kadar tamamlamak zorunludur. Aksi halde öğrencinin doktora programı ile ilişkisi kesilir.
Doktora için başvuracaksanız veya başvurduysanız, yükseköğretim kurumunun web sitesini iyi takip etmeniz önem taşır. Nitekim şu formları doldurmanız gerekebilecektir:
- Danışman atama formu
- Tez konusu belirleme formu
- Tez izleme komitesi atama formu
Doktora aşamasına ilişkin daha kapsamlı bilgi için örnek olarak Gazi Üniversitesi’nin doktora akış şemasını incelemenizi öneririz.
Doktora Hakkında SSS
Doktora eğitimini ve tez sürecini tamamlamak, doktora unvanını almak uzun bir süreçtir. Bu sürecin ne kadar süreceği doktora türü doğrultusunda farklılık gösterir. Bütünleşik doktorada doktora programının 6 yıla uzaması olasıdır. Doktora için süre 8 dönem, yani 4 senedir. Azami süre ise 14 yarıyıldır.
06.02.2013 tarihinden önce tezsiz yüksek lisans programını tamamlamış olanlar doktora yapma hakkına sahip olabiliyorlardı. Yapılan düzenlemelerle birlikte bu hak ortadan kalkmıştır. Yani, tezsiz yüksek lisans öğrencilerinin doktora ilanında tezli yüksek lisans şartı olan kuruma başvurması mümkün değildir.
Doktora programları sonunda kazanılan doktora unvanıyla akademisyen unvanı elde edilir. Bu unvan sayesinde bağımsız araştırmalar yapmak mümkün olur. Doktora sırasında maaş gibi burs da alınabilir.
Özetle;
Türkiye’nin eğitim haber portalı olarak akademik kariyer hedefleyen kişiler için doktora nedir, doktora yapmak ne demek konusuna açıklık getirdik. Aynı zamanda; doktora yapma şartları, doktora programı ve elde edilen unvan ile ilgili birçok konuyu da açıklığa kavuşturduk. Doktora nasıl kazanılır sorusunun en önemli yanıtının azim ve kararlılık olduğunun altını çizelim. Henüz üniversite tercih sürecindeyseniz, akademik kariyeriniz için en iyi kapıyı açabilecek üniversiteyi bulmak için Türkiye’deki en iyi üniversiteler yazımızı da okumanızı öneririz.
