Yaka renkleri, iş hayatında pozisyona ve sahip olunan mesleki niteliklere işaret eder. Çalışanların sınıflandırılmasında farklı renkler de kullanılır; fakat keskin çizgiyi belirleyen renkler beyaz ve mavidir. Beyaz yaka meslekler; mesleki nitelikleri, çalışma alanları, çalışma süreleri, direniş stratejileri, maaşları ve daha birçok bakımdan diğer yaka renkleriyle nitelendirilen mesleklerden farklıdır. Gelin söz konusu farklılıkları irdeleyelim.
1.Beyaz Yaka Nedir?
Beyaz yaka kavramı, ilk defa 1930’lu yıllarda Pulitzer Ödüllü Amerikalı yazar Upton Sinclair tarafından kullanılmıştır. Beyaz yakanın tanımlanmasında şu üç yaklaşım temel alınmıştır: Kol/kas gücünden ziyade kafa/zihin gücünü kullanarak çalışmak, eğitimli olmak, otoriteye yakın olmak veya doğrudan otorite sahibi olmak.
Beyaz yakalı işi ve beyaz yaka meslekler konulu makale ve araştırmaların sonuçlarına göre bu kavramı, temel işletme fonksiyonları ve ilişkili konularda eğitim almış masa başında çalışanlar olarak tanımlayabiliriz. Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi’ndeki tanımı da vermeden geçmeyelim: “Çalışmalarında kafa emeği (düşünsel çalışma) kol emeğine (bedensel çalışma) ağır basan ücretliler.”
2.Beyaz Yakalılar Kimdir?
İş hayatında yoğun olarak kullanılan beyaz yaka kavramı hakkında en çok merak edilen konu hangi mesleklerin beyaz yakalı sınıfına dahil edilebildiğidir. Türkiye’de 90’lı yıllar itibarıyla kullanılmaya başlanan beyaz yaka kavramı, daha az efor harcayıp daha çok düşünmeyi ve iletişim kurmayı gerektiren işlerde çalışan kişileri sınıflandırmak için kullanılır.
Geçmiş yıllarda beyaz yaka çalışanların mavi yaka ile hangi yönlerden ayrıldığına yönelik birçok teoriden bahsedilmiştir. Bu ayrımda en önemli unsurun otorite sahipliği veya otoriteye yakınlık olduğunu ifade eden yazar G. Sayers Bain ve Robert Price, beyaz yaka meslekler için şu gruplandırmayı yapmıştır:
- İdari işler ile ilgili meslekler (muhasebeci, insan kaynakları elemanı/uzmanı/şefi, reklamcı, gazeteci vb.)
- Sağlık, refah ve eğitim ile ilgili meslekler (doktor, hemşire, sosyal hizmet görevlisi/uzmanı, akademisyen, öğretmen vb.)
- Fen, mühendislik ve teknoloji ile ilgili meslekler (kimyager, mimar, teknisyen, laborant,
- Yönetim ile ilgili meslekler
- Büro işleri ile ilgili meslekler
Beyaz yakalılar yöneticiler, uzman seviyesinde çalışanlar, teknisyenler, formenler, denetçiler, satış temsilcileri ve tezgahtarlardır. Güvenlik ve koruyucu hizmetlerin büro işlerini yapanlar ile satış ve pazarlama alanında çalışanlar da beyaz yakalı olarak kabul edilir.
3.Mühendis Beyaz Yaka Mı?
Beyaz yakalı, araştırma geliştirme işlerinde faaliyet gösteren profesyonelleri içeren bir sınıflandırmadır. Dolayısıyla mühendislik beyaz yakalı işler sınıfına dahildir. Mühendislikte birçok farklı alan vardır. Sahada çalışan bir inşaat mühendisi için mavi yaka da denebilir. Çevresel kaliteyi koruyup zenginleştirmeyi öncelikli amaç edinen çevre mühendisliği, beyaz yakanın yanı sıra son yıllarda gündeme gelen yeşil yaka sınıfına da dahildir.
4.Mavi Yaka ile Beyaz Yaka Arasındaki Fark Nedir?
Mavi yaka, el emeği ile ürün veya hizmet üreten çalışanlar için kullanılan bir kavramdır. İşçi sınıfını temsilen kullanılan mavi yaka kavramında esas olan beden gücünün zihin gücüne oranla daha fazla kullanılmasıdır. Üretim yapan mavi yakalı çalışanlara şu meslek gruplarını örnek gösterebiliriz: Elektrikçi, fırıncı, şoför, araba tamircisi, tekstil işçisi, garson, madenci, temizlik görevlisi ve mobilyacı. Mavi yakalı olarak çalışan işçi ile beyaz yakalı olarak çalışan iş profesyoneli arasındaki farklılıkları şöyle sıralayabiliriz:
- Beyaz yaka çalışanların el becerisine sahip olmaları gerekli değildir; mavi yakalı işlerde ise çalışanların el becerisine ve teknik beceriye sahip olmaları önem taşır.
- Beyaz yakalılar ofis ortamında çalışırken; mavi yakalıların çalışma ortamı şantiye, fabrika, depo, tekstil ya da tamirci dükkanıdır.
- Beyaz yakalı çalışanlardan beklenen yetkinlikler ile mavi yakalı çalışanlardan beklenen yetkinlikler farklıdır. Bu yetkinlikler beyaz yakalılarda daha çok yabancı dil bilgisi ve bilgisayar programıyken; mavi yakalılarda fiziksel güçle ilgili yetkinliklerdir.
- Mavi yaka beyaz yaka çalışanlarda görülen meslek hastalıkları da farklıdır. Beyaz yakalı çalışanlar göz problemleri, bel fıtığı, obezite, kamburluk gibi sağlık sorunları yaşarken; mavi yakalılar akciğer problemleri, işitme kaybı, varis, kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları gibi sorunlar yaşarlar.
Sıraladığımız maddelerden anlaşıldığı üzere beyaz yakalılar ile mavi yakalılar arasında pek çok konuda farklılık söz konusudur.
5.Beyaz Yakadan Mavi Yakaya Geçiş Yapılabilir Mi?
Sosyoekonomik koşullar nedeniyle beyaz yaka sınıfına dahil olması gereken eğitimli bireylerin, mavi yakalı olarak çalışmaları mümkündür. Mavi yakalıların da terfi almaları halinde beyaz yakalı olması mümkündür. Bir işçi; ustabaşı, vardiya amiri, formen gibi unvanlara sahip olmuşsa bu kişi artık beyaz yakalı sayılır. Bu durum söz konusu unvanların yalnızca iş planı ve denetim yapmayı gerektirmesinden kaynaklanır.
6.Beyaz Yakalılar Mesai Alır Mı?
İş Kanunu’nda haftalık çalışma süresi 45 saattir. Normal çalışma saatinin 1,5 katı çalışılması durumunda fazla mesai ücreti hakkı doğar. Mavi yakalılar beden gücüne dayalı çalıştıkları için fazla mesai ücretine koşulsuz hak kazanırlar. Beyaz yakalılar da mesai ücreti alabilirler; fakat bu durum birtakım koşullara bağlıdır. Yönetici konumundaki beyaz yakalı talimat sonucu fazla mesai yaptığını belgelemesi durumunda fazla mesailerin karşılığını almaya hak kazanır.
7.Beyaz Yaka Maaşları Nasıldır?
“2021’in Nabzı: Beyaz Yaka Çalışan ve İşverenler Neler Bekliyor?” araştırmasına göre her 10 çalışandan sadece 4’ü işinden memnun. Aldıkları maaşla rahatlıkla geçinebildiğini belirten çalışanların oranı yalnızca yüzde 15. Beyaz yaka maaşları üzerinde belirleyici olan onlarca etmen vardır. Özel sektörde birçok pozisyon asgari ücret ile çalışmaktadır.
8.Fabrikada Beyaz Yaka Olmak Mümkün mü?
Beyaz yaka kavramı memurlar yönetici pozisyonundakiler ve masa başı diğer çalışanlar için kullanılan çatı bir kavram. Kavramın masa başı işleri ifade etmesi fabrikada beyaz yaka olamayacağı yönünde bir algı oluşturmuştur. Oysa fabrikada denetim, iş planı ve iş gücü yönetimi için beyaz yaka çalışana ihtiyaç vardır.
Özetle;
Beyaz yakalı meslekler hakkındaki sorularımızı noktaladık. Çalışanların mavi yaka veya beyaz yaka şeklinde sınıflandırılması zaman zaman yanlış amaçlarla kötüye kullanılabilmektedir. Bu konuyla ilişkili olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun “eşit davranma ilkesi” başlıklı 5’nci maddesini anımsatalım. Söz konusu maddeye göre iş ilişkilerinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz. Beyaz yakalı çalışanların ne iş yaptıklarını detaylıca öğrenmek isterseniz ne iş yapar yazı dizimizi takip etmenizi öneririz.
